Zoals aangekondigd verduidelijkt het Coördinatiecentrum Voorlichting en Begeleiding duurzame Bemesting (CVBB) in een reeks artikels haar werking, verwezenlijkingen en ervaringen. Als eerste komt de aanpak rond de MAP-meetpunten aan bod.
Om de rode MAP-meetpunten, dit zijn punten die de nitraatnorm van 50 mg nitraat/l overschrijden, gericht te kunnen aanpakken is een goede kennis van het afstroomgebied van kapitaal belang. Aan de hand van intensieve nitraatmetingen, samen met de inventarisatie van de karakteristieken van het gebied, is het CVBB in staat om een aanpak uit te rollen die specifiek voor dat meetpunt de sleutel moet vormen naar een betere waterkwaliteit.
Unieke terreinkennis
De Vlaamse milieumaatschappij (VMM) bemonstert maandelijks elk actief MAP-meetpunt. Op basis van die cijfers selecteert het CVBB meetpunten die prioritair moeten verbeteren om de MAP-doelstellingen te kunnen realiseren. Bij die meetpunten die rood zijn of die de nitraatnorm benaderen (regelmatig metingen > 45 mg nitraat/liter) voert het CVBB bijkomende metingen uit stroomopwaarts van het meetpunt bij iedere kruising van de waterloop met een weg, drainagebuizen, overstortbuizen, enzovoort (figuur 1). De CVBB-metingen gebeuren ongeveer maandelijks en met een sneltest. Naast die frequente metingen zijn er ook metingen langs de volledige waterloop, de zogenaamde detailmetingen (figuur 2). Bij overduidelijk groene meetpunten worden geen extra metingen uitgevoerd. De voorbije 7 jaar heeft het CVBB in Vlaanderen 454 MAP-meetpunten en meer dan 10.000 deelmeetplaatsen opgevolgd, goed voor al meer dan 155.000 nitraatmetingen.
Figuur 1: Illustratie van een frequente meting voor het MAP-meetpunt 990035 in Watou (West-Vlaanderen) 000 = het MAP-meetpunt.
Figuur 2: Illustratie van een detailmeting voor het MAP-meetpunt 990035 in Watou (West-Vlaanderen) 990035100 = het MAP-meetpunt
Door die vele metingen verspreid langs de waterloop en over de jaren heen krijgen de CVBB-medewerkers een duidelijk beeld van de instromen van nitraat in het oppervlaktewater. Die unieke terreinkennis stelt hen in staat kritieke punten in kaart te brengen en daar de werking te intensifiëren.
Met hulpmiddelen nog sneller ter plekke en nog frequenter meten
In de beginperiode (2012-2015) wisten de CVBB-medewerkers enkel door online de meetgegevens van de VMM te raadplegen wanneer een MAP-meetpunt een verhoogde nitraatconcentratie liet optekenen. Vaak was dit te laat en was de oorzaak van nitraatoverschrijding niet meer te achterhalen. Sinds 2016 worden de (nog niet gevalideerde) meetresultaten van VMM – de zogenaamde signaalwaarden – enkele dagen na de VMM-meting via mail doorgestuurd en is het CVBB wel in staat snel te reageren en op zoek te gaan naar de oorzaak van de nitraatverhoging. Het CVBB heeft met behulp van het systeem van signaalwaarden een volledige dekking van het MAP-meetnet in Vlaanderen.
Door de vele metingen op het terrein en dankzij de signaalwaarden is het duidelijk geworden dat de nitraatconcentratie aan een MAP-meetpunt in een korte tijdsspanne sterk kan variëren. Daarom voert CVBB nu continue metingen uit op bepaalde locaties met een sonde (figuur 3) en/of een sampler (figuur 4).
Figuur 3: Meetsonde
Figuur 4: Sampler
Verder ook aandacht voor grondwater en orthofosfaat [1]
Het CVBB heeft ook aandacht voor het meten van nitraatconcentraties in grondwater. Analoog met de CVBB-werking rond het oppervlaktewater is het ook hier belangrijk te kunnen aanduiden welke gebieden/percelen al of niet gelinkt zijn aan het overschrijden van de milieunorm. Momenteel is er een casestudie lopende rond een grondwatermeetpunt in Puurs. De ervaringen met deze casestudie zullen gebruikt worden om andere gebieden met een soortgelijke grondwaterproblematiek aan te pakken.
Fosfaat is een belangrijke voedingsstof voor planten en een essentiële bouwsteen voor alle levende wezens. Doordat de fosfaatbemesting in het verleden onvoldoende werd afgestemd op de plantopname trad er cumulatie van fosfor in de bodem op. Hoewel in de meeste bodems de fosfor hecht gebonden blijkt te zijn, laten veel meetpunten van het MAP-meetnet overschrijdingen voor fosfor optekenen. Een te veel aan fosfaat in water kan het ecosysteem ontwrichten. Een gekend gevolg is algenbloei die zuurstoftekort in het water veroorzaakt. Een beperkte werking van het CVBB gaat uit naar de opvolging van orthofosfaat in het oppervlaktewater. Er zijn een 14-tal MAP-meetpunten in Vlaanderen geselecteerd waarop, naar analogie met de werkwijze van nitraat, de fosforconcentraties stroomopwaarts in de waterloop gedetailleerd in kaart worden gebracht. Het doel van die metingen is een beeld te krijgen van de bronnen die fosfor uitstoten. Uiteraard kan men op basis van die selectie nog geen algemene uitspraken doen over het globale beeld in Vlaanderen. In 2018 zal het CVBB de ingeslagen weg verder volgen. Het aantal meetpunten waar op zoek wordt gegaan naar de oorzaak van de orthofosfaat overschrijdingen wordt uitgebreid.
In een volgend artikel zal het CVBB toelichten hoe het de rode MAP-meetpunten indeelt volgens de vastgestelde of vermoedelijke oorzaken van overschrijding gebaseerd op de vele metingen en opgedane terreinkennis. Afhankelijk van die oorzaken worden de meetpunten op een aangepaste wijze aangepakt.
[1] Orthofosfaat (o-PO4) is het in water opgeloste fosfaat en makkelijk opneembaar door organismen.
Eva Maddens namens het CVBB-team
Met dank aan de Vlaamse overheid voor de financiering.
Meer info